De transformatie van voedselsystemen

Het wereldwijde voedselsysteem bevindt zich op een kritiek punt en staat voor enorme uitdagingen. Er wordt nog steeds honger geleden, ecosystemen gaan achteruit en sociaaleconomische verschillen worden steeds groter. De roep om fundamentele verandering is dan ook nog nooit zo dringend geweest.

Enabel heeft uitgebreide expertise op het gebied van de transformatie van voedselsystemen. Het doel daarbij is veerkrachtige, inclusieve en duurzame voedselsystemen op te bouwen. Om er meer over te weten te komen en om te ontdekken hoe Enabel die uitdagingen aanpakt, spraken we met Sofie Van Waeyenberge, coördinator landbouw en voedselsystemen bij Enabel.

Enabel ondersteunt de transformatie van het voedselsysteem. Maar waarom moeten voedselsystemen veranderen?

Zoals António Guterres, secretaris-generaal van de VN, verklaarde op de Food Systems Summit in 2021: onze voedselsystemen zijn kapot en Afrika dreigt het eerste slachtoffer te worden. In 2023 leden tussen de 713 en 757 miljoen mensen honger – één op de 11 mensen wereldwijd en één op de vijf in Afrika. Factoren zoals Covid-19, klimaatverandering en conflicten, zoals de oorlog tussen Oekraïne en Rusland, hebben de voedselonzekerheid wereldwijd doen toenemen. 2,33 miljard mensen ondervinden de gevolgen daarvan. 58% van de Afrikanen heeft te maken met matige of ernstige voedselonzekerheid – bijna het dubbele van het wereldwijde gemiddelde.

Bovendien hebben de huidige voedsel- en landbouwsystemen een negatieve invloed op het milieu, met aantasting van land, water en ecosystemen, hoge uitstoot van broeikasgassen en verlies van biodiversiteit. Die systemen zijn ook kwetsbaar voor de gevolgen van klimaatverandering, zoals extreme weersomstandigheden. Tot slot worden de wereldwijde voedselketens vaak gekenmerkt door grote sociaaleconomische ongelijkheden, waardoor het steeds moeilijker wordt voor de 2,3 miljard kleine boeren om op een fatsoenlijke manier in hun levensonderhoud te voorzien via de huidige voedselsystemen.

De transformatie van voedselsystemen staat overal ter wereld op de agenda. De EU heeft een specifieke “van boer tot bord”-strategie die deel uitmaakt van de Green Deal. Het doel is om het huidige Europese voedselsysteem duurzamer te maken. Verder heeft de Afrikaanse Unie onlangs de Kampala-verklaring over het opbouwen van veerkrachtige en duurzame landbouw- en voedselsystemen in Afrika aangenomen. Die sluit aan bij de Agenda 2063 van de Afrikaanse Unie.

Hoe definieert Enabel het concept van duurzame voedselsystemen en hoe past het dit toe?

Als we het hebben over een voedselsysteem, houden we rekening met alle elementen en activiteiten die te maken hebben met landbouwproductie, voedselverwerking en -distributie, tot aan de bereiding en consumptie van voedsel. We houden daarbij rekening met de 3 gewenste resultaten met betrekking tot mensen, planeet en welvaart.

Dat betekent dat we ervoor zorgen dat het systeem gezond en voldoende voedsel biedt dat voor iedereen toegankelijk is, dat het voedsel op een milieuvriendelijke en klimaatbestendige manier wordt geproduceerd, en ten slotte dat de overgang naar duurzame systemen rechtvaardig is. Dat doen we door het inkomen te verbeteren en fatsoenlijke banen te creëren voor de meest gemarginaliseerde groepen in het voedselsysteem, zoals kleine boerenproducenten, maar ook jongeren en vrouwen die actief zijn in activiteiten op en buiten de boerderij.

Kun je enkele voorbeelden van projecten geven?

Enabel ondersteunt de overgang naar duurzamere voedselsystemen in ongeveer 15 landen. In Burundi verbeteren we bijvoorbeeld de productiviteit van verschillende gewassen zoals maïs, rijst, bananen en groenten dankzij klimaatbestendige praktijken en goed waterbeheer om zo de voedselzekerheid te verbeteren. Door boerenorganisaties te versterken op het gebied van kwaliteitsbeheer, opslag en verkoop, krijgen ze betere toegang tot markten en verhogen hun inkomsten. Het aanleggen van voedzame voedseltuinen in scholen en gezondheidscentra dient ook educatieve doeleinden en helpt om te leren over gezonde en evenwichtige voeding.

In een project over agro-ecologische innovatie in Benin hebben we onderzoek gesteund naar klimaatbestendige praktijken en het verminderen van het gebruik van chemische meststoffen in de rijst- en groenteproductie. Het onderzoek werd gekoppeld aan landbouwadviesdiensten voor boeren om klimaatbestendige en duurzame praktijken te stimuleren. Dat gebeurde in samenwerking met lokale universiteiten en Belgische universiteiten zoals de Universiteit van Luik en de Katholieke Universiteit Leuven.

Hoe versterken partnerschappen de inspanningen van Enabel op het gebied van duurzame voedselsystemen? Zijn er bepaalde initiatieven die je in de spotlights wil zetten?

Innovatie is essentieel om de transformatie van voedselsystemen te versnellen. En daarom zijn partnerschappen met innovatieve actoren, of het nu onderzoekers of innovatieve ondernemingen zijn, erg belangrijk. In België hebben we bijvoorbeeld onlangs een partnerschap gesloten met de Plantentuin Meise, die een gerenommeerde expertise heeft op het gebied van plantkunde en biodiversiteit en die ook een groot netwerk van partners heeft, bijvoorbeeld in de DRC en Burundi.

Daarnaast kunnen andere actoren, zoals het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV), zeer specifieke expertise leveren waar in onze partnerlanden veel vraag naar is om de kwaliteit en veiligheid van het geproduceerde voedsel te verbeteren. Het verminderen van verlies na de oogst en het recyclen van landbouw- en voedselafval is ook een belangrijk thema waar we met verschillende actoren aan hebben gewerkt.

In de privésector zijn we trots op onze samenwerking met Colruyt om duurzame en inclusieve voedselketens te creëren. We hebben bijvoorbeeld kwaliteitsvolle productie, opslag en verpakking van dadels in Marokko ondersteund. Een ander voorbeeld is onze samenwerking in Benin waar we de productie van cashewnoten hebben verbeterd en commerciële relaties met boerenorganisaties hebben vergemakkelijkt. Het resultaat is de levering van wel 1.950 ton cashewnoten per jaar aan Colruyt.

We zijn ook trots op onze samenwerking met Puratos, een Belgische leverancier van industriële bakkerijproducten, in een door de EU gefinancierd project in Ivoorkust. Daar bieden we ondersteuning aan de coöperaties en de cacaotelers. In het kader van dit partnerschap worden coöperaties geholpen om hun fermentatie- en droogcapaciteit te verhogen in een win-win benadering via een co-investering van Puratos in onze projectactiviteiten.

Dit hefboomeffect van Puratos verhoogt de impact en leidt tot hogere inkomsten, die dan weer worden herverdeeld zodat de levensomstandigheden van de cacaoboeren verbeteren. Enabel leverde de consultancyondersteuning die nodig was om de relaties en het vertrouwen tussen partners te consolideren en de werking en duurzaamheid van de keten te garanderen.

Nog een laatste boodschap die je graag wil delen?

Ja, laten we niet vergeten dat we allemaal kunnen bijdragen aan duurzamere voedselsystemen door meer aandacht te besteden aan welk voedsel we kopen en consumeren en hoe ons voedsel wordt geproduceerd.