Bestrijding van woestijnvorming: lokale oplossingen, regionale impact

Sinds mei 2022 voert Enabel een ambitieus regionaal klimaatprogramma in de Sahel, in Burkina Faso, Niger, Mali en Senegal. Door toenemende woestijnvorming en aanhoudende droogte wordt het ecologische en sociaaleconomische evenwicht van de regio bedreigd.

Als antwoord op die uitdagingen wil Enabel met zijn initiatief 10.000 hectare aangetaste grond per land herstellen, dat is in totaal 40.000 hectare. De lokale gemeenschappen zullen ook actief betrokken worden en toezien op het duurzaam beheer van natuurlijke hulpbronnen.

Gemeenschappen als hoofdspeler in het ecologisch herstel

Elke duurzame actie begint met lokaal overleg. Initiatieven worden dus pas opgezet na dialoog met lokale gemeenschappen. Tijdens bijeenkomsten worden de natuurlijke rijkdommen, de waterinfrastructuur en de te herstellen land aangeduid en wordt tegelijk het toekomstige gebruik van de herstelde sites bepaald: landbouw, veeteelt of behoud van de biodiversiteit.

Het beheer van natuurlijke rijkdommen kan een bron van conflict zijn. Land herstellen is dus niet alleen een ecologische kwestie: het is essentieel om samen te bepalen waarvoor het land gebruikt gaat worden en wie ervan kan genieten. Zonder overleg bestaat het risico dat er nieuwe spanningen ontstaan in plaats van duurzame oplossingen.

De gesprekken maken ook de weg vrij voor een bredere reflectie: om woestijnvorming tegen te gaan, moeten we ons eerst afvragen waarom een regio daaronder lijdt. Dan zien we dat het niet alleen een kwestie is van klimaat, maar ook van niet-geïntegreerd water- en landbeheer, ongeplande landgebruik, gebrek aan participatie, naast vele andere factoren.

De participatieve en inclusieve aanpak vertaalt zich in initiatieven aangepast aan de lokale context: in Burkina Faso wordt het herstelde land bijvoorbeeld voornamelijk gebruikt voor landbouw, terwijl het in Niger dan weer een pastorale bestemming krijgt. In Senegal ligt de nadruk meer op ecologisch herstel en wordt de natuurlijke regeneratie van vegetatie en het behoud van de biodiversiteit gestimuleerd.

Tastbare resultaten op nationale schaal

De resultaten van het project zijn al tastbaar: in Burkina Faso is 3.000 hectare land, dat aanvankelijk onbruikbaar was, hersteld, waardoor er weer graangewassen kunnen worden verbouwd. In samenwerking met TreeAid zijn in drie regio’s van BurkinaFaso 28.000 bomen geplant die bosbijproducten produceren en duurzame oogst- en afzetmogelijkheden bieden.

In Niger is een teruggewonnen gebied van 500 hectare waarvoor in 2023 een duurzaam beheerplan werd opgesteld, nu een productief weidegebied voor lokale veehouders.

In Senegal, waar de bodem minder aangetast is, is een van de belangrijkste onderdelen van het herstelprogramma het afrasteren van 500 hectare om het herstel van de vegetatie te stimuleren. Die aanpak garandeert het behoud van ecosystemen en stelt lokale bewoners in staat om hun natuurlijke rijkdommen duurzaam te beheren.

In Mali vormt bodemerosie in bepaalde gebieden een grote bedreiging voor landbouwgrond maar ook voor basisinfrastructuur zoals scholen, huizen en gezondheidscentra. Daar helpt het herstel van de oevers van de rivier de Niger in de gemeente Meguetan bij het stabiliseren van de bodem, het voorkomen van oevererosie en het verbeteren van de kwaliteit van het water.

In de vier landen nemen opleiding en empowerment van vrouwen en jongeren een centrale plaats in de activiteiten. Via een partnerschap met de ngo Eclosio ondersteunen we bijvoorbeeld bijna 200 vrouwengroepen in Senegal bij de ontwikkeling van bosbijproducten. Opleidingen in duurzame oogstpraktijken, productverwerking en ondersteuning voor het op de markt brengen ervan helpen die vrouwen bij het opzetten van klimaatbewuste activiteiten die inkomsten genereren.

Een regionale impact en een langetermijnvisie

Enabel helpt ook bij het mobiliseren van klimaatfinanciering en het verbeteren van milieubestuur: een samenwerkingsverband met het Centre Régional Agrhymet, een gespecialiseerde instelling van het CILSS (Comité permanent Inter-Etats de Lutte contre la Sécheresse dans le Sahel), zorgt voor verbeterde verzameling en analyse van gegevens over bodemdegradatie door de ministeries van de vier landen. Het is van cruciaal belang om de gegevens en resultaten in die nationale rapporten te harmoniseren: het stelt landen in staat om de impact van hun activiteiten te analyseren volgens internationale normen en om hun belangen beter te verdedigen op het regionale en internationale toneel.

Het Sahel-klimaatprogramma maakt deel uit van het internationale initiatief voor de Grote Groene Muur en wil de positie van dit initiatief versterken tijdens komende grote klimaatconferenties, zoals de Afrikaanse Klimaattop en COP30.

*Definitie van bosbijproducten: Bosbijproducten zijn biologische producten, met uitzondering van hout, afkomstig uit bossen, andere beboste gebieden of bomen buiten bossen (bv. vruchten van woudbomen, wilde vruchten, medicinale planten, paddenstoelen, harsen, enz.) (FAO, 1999)